واکنش خشمگین ایرانی‌ها به سرپوش گذاشتن بر سقوط هواپیما، شکاف در رسانه‌های حکومتی را عمیق‌تر می‌کند

واکنش خشمگین ایرانی‌ها به سرپوش گذاشتن بر سقوط هواپیما، شکاف در رسانه‌های حکومتی را عمیق‌تر می‌کند
پس از آن که ایران برخلاف ادعای دروغین اولیه اش، به نقش خود در سرنگون کردن هواپیمای اوکراینی اذعان کرد، پوشش خبری واکنش منفی عمومی، از عمیق تر شدن شکاف در رسانه های حکومتی حکایت داشت.

صدا و سیما برای انتشار اخبار دروغ در این باره هیچ عذرخواهی نکرد، از این رو مورد انتقاد شدید وبسایت های خبری کوچک تر قرار گرفت که به صراحت گفتند مقام های رسمی آن ها را گمراه کرده بودند. آن ها از خوانندگان شان معذرت‌خواهی کردند.

این بارزترین نمونه تقابل مواضع سردبیری در میان رسانه های حکومتی طی سال های گذشته است. با این وجود، این تقابل چون دهه های گذشته، در چارچوب کنترل حاکمان اسلامگرای ایران بر سازمان های خبری باقی ماند.

«خبرنگاران بدون مرز»، ایران را یکی از سرکوبگرترین کشورها برای روزنامه نگاران می داند و آن را در شاخص آزادی رسانه در جهان در میان ۱۸۰ کشور جهان در رتبه ۱۷۰ قرار داده است.

ناظران امور رسانه در ایران در مصاحبه هایی با بخش فارسی صدای آمریکا گفتند شکاف شدید در پوشش خبری سرنگون کردن هواپیما ریشه در اختلافات مدیریتی میان صدا و سیما و شماری از وبسایت های خبری دارد.

ایران، ۲۱ دی ۱۳۹۸، بعد از سه روز، به شلیک موشک به جت خطوط هوایی بین المللی اوکراین اذعان کرد و گفت نیروهایش چند ساعت پس از شلیک چند موشک به پایگاه میزبان نیروهای آمریکایی در عراق هواپیمای مسافربری اوکراینی را با تهدید دشمن اشتباه گرفته بودند. در سقوط بوئینگ ۷۳۷ تمام ۱۷۶ سرنشین آن که عمدتا ایرانی کانادایی بودند کشته شدند. مسافران هواپیما که بسیاری شان دانشجو بودند در مسیر کانادا در کی‌‏یف توقف داشتند.

در سه روز پس از سرنگونی هواپیما، رسانه های حکومتی به نقل از مقام های مسئول گزارش دادند که علت سقوط نقص فنی بوده است. آن ها همچنین گزارش رسانه های بین المللی درباره ادعای سازمان های اطلاعاتی غرب مبنی بر شواهد حاکی از نقش نیروهای ایران در سرنگون کردن جت مسافربری را تکذیب کردند.

ایرانی ها پس از این که متوجه شدند درباره علت سقوط هواپیما به آن ها اطلاعات دروغ داده شده، واکنشی از سر خشم نشان دادند. صدها معترض با سر دادن شعارهای ضد حکومتی به خیابان های تهران و دیگر شهرها آمدند و طی چند روز ناخشنودی خود را در رسانه های اجتماعی بازتاب دادند.

دانشجویان ایرانی در دانشگاه تهران ۲۴ دی ماه شعار می دادند: «صدا و سیمای ما، ننگ ما، ننگ ما!» یک روز قبل، سه مجری شناخته شده صدا و سیما استعفا داده بودند.

گلاره جباری، مجری پیشین تلویزیون در یک پست اینستاگرامی که بعدتر حذف شد، گفت هرگز به صدا و سیما برنخواهد گشت: «برای من باور کشتن هموطنانم خیلی سخت بود… ببخشید که ۱۳ سال در تلویزیون ایران به شما دروغ گفتم.»

صبا راد و زهرا خاتمی راد، دو مجری دیگر که تا چندی پیش برای صدا و سیما کار می کردند، به علاقمندان‌شان در اینستاگرام گفتند دیگر نمی توانند به کار مجری گری برای صدا و سیما ادامه بدهند.

«انجمن صنفی روزنامه نگاران استان تهران» که اعضای آن در رسانه های خبری متفاوتی فعالیت می کنند هشدار داد که صدا و سیما اعتبار خود را نابود کرده است.

این انجمن ۲۳ دی ماه در بیانیه ای گفت: «اکنون در حال تشییع اعتماد عمومی هستیم، اولین تابوت های آن شامل جنازه رسمی به ویژه صدا و سیما و سپس مطبوعات و سایت هاست.»

«صدای آمریکا» امکان مصاحبه علنی با این روزنامه نگاران را نداشت زیرا آن ها را در خطر پیگرد قضایی در ایران قرار می داد. مقام های ایران صدای آمریکا را نهادی متخاصم محسوب می کند.

به نظر می رسد این انتقادات بر صدا و سیما اثری نداشته است. بنا بر «سرویس مانیتورینگ بی بی سی» این رسانه حکومتی توجه اندکی به اعتراضات نشان داده و به حمایت سرسختانه از حکومت و نیروهای مسلح ادامه می دهد.

صدا و سیما با پخش تماس تلفنی ظاهرا شیطنت آمیز فردی با شبکه تلویزیونی سی اسپن آمریکا در ۲۶ ژانویه به انتشار اطلاعات جعلی بیشتر ادامه داد تا از ادعاهای بی پایه مبنی بر وارد آوردن صدها تلفات به نیروهای آمریکایی در حمله موشکی به پایگاه عین الاسد حمایت کند. کسی در آن حمله موشکی کشته نشد.

اما «مانیتورینگ بی بی سی» می گوید وبسایت های خبری جریان اصلی که معمولا اعتراضات ضد حکومتی را فتنه توصیف می کنند لحنی نرم تر در پیش گرفتند و بعضی از آن ها از خوانندگان شان برای گزارش دروغ از سقوط هواپیما پوزش خواستند و مقام های مسئول را برای گمراه کردن شان مقصر دانستند.

برای نمونه، خبرگزاری ایرنا بیانیه «انجمن صنفی روزنامه نگاران استان تهران» را به طور کامل منتشر کرد. به گزارش «مانتیتورینگ بی بی سی» در مورد دیگری خبرگزاری فارس گزارش غیرمعمولی با جزئیات از اعتراضات مردمی انتشار داد.

یکی از دلایل بی تفاوتی صدا و سیما به خشم عمومی در مقایسه با وبسایت های خبری این است که این نهاد مهم ترین بستر رسانه ای برای آیت الله علی خامنه ای است. انتصاب رئیس صدا و سیما در عهده اختیارات او است و از آن نهاد برای انتقال پیام هایش استفاده می کند.

شایان سرداری زاده، از مانیتورینگ بی بی سی که چهار سال در آن شبکه در نقش های مختلف فعالیت داشته است، می گوید: «صدا و سیما نخستین نقطه تماس بیشتر مردم در حوزه خبر و سرگرمی و دیگر برنامه هاست. این اساسا راه تماس با حکومت و اطلاع از رخدادها در کشور است.»

احمد جلالی فراهانی، روزنامه نگار و مستندساز ساکن دانمارک، می گوید صدا و سیما برای بسیاری از طبقات فرودست در ایران خصوصا دور از شهرهای بزرگ که به کامپیوتر، تلفن همراه یا اینترنت دسترسی ندارند تنها رسانه خبری است.

فراهانی که پیشتر مجری صدا و سیما بوده و در چند وبسایت خبری از جمله خبرگزاری مهر فعالیت داشته است گفت، بینندگان و شنوندگان صدا و سیما برای حاکمیت اسلامگرای ایران مخاطبی حیاتی هستند زیرا عمده آن ها مذهبی و به روحانیت حاکم وفادار هستند.

وبسایت های خبری دارای مجوز در ایران مخاطب مرفه تر و متصل به جهان دیجیتالی را هدف می گیرند که به منابع اطلاعاتی رقیب از رسانه های اجتماعی تا رسانه های فارسی مستقر در خارج از ایران دسترسی دارند.

فراهانی گفت وبسایتی مانند «فارس» می خواهد به ایرانیان فعال در حوزه دیجیتال نشان دهد که پوشش خبری شان از اعتراضات ضد حکومتی معتبر است: «اعتراضات در خیابان ها رخ می دهد و کاربران اینترنت می توانند این تحولات را در رسانه های اجتماعی دنبال کنند. از این رو نمی توانید به آن ها دروغ بگویید. در عوض، شما باید اخبار را کنترل و فیلتر کنید. برای نمونه، باید بگویید: بله، اعتراضاتی در جریان است، اما جمعیت بزرگی نیستند.»

وبسایت های خبری دولتی از این جهت با صدا و سیما تفاوت دارند که مدیران آن ها به طور مستقیم از سوی خامنه ای تعیین نمی شوند.

سرداری زاده از مانیتورینگ بی بی سی گفت این امر به وبسایت ها آزادی واکنش سریع به وقوع اخبار را داده تا برای بخش های متفاوتی از جامعه جذابیت داشته باشند و بتوانند از عناصری از حاکمیت ایران انتقاد کرده و با آن ها مخالفت کنند. اما او گفت این آزادی به پوشش خبری خامنه ای تعمیم نمی یابد. سخنرانی های خامنه ای و دیگر فعالیت های او را تمام رسانه ها به یک شکل با ادبیاتی که بیت رهبری دیکته می کند پوشش می دهند.

مجید بهشتی، مجری شناخته شده پیشین صدا و سیما و فیلمساز ساکن بریتانیا، می گوید صدا و سیما و وبسایت های دولتی در موضوع دیگری تفاوت ندارند: «لحن و جمله بندی وبسایت های خبری ممکن است با صدا و سیما متفاوت باشد، اما همه در خدمت هدف مشترک تقویت مشروعیت جمهوری اسلامی اند و به نفع رهبر نظام کار می کنند.»