عراق در صف خرید اس ۴۰۰؛ میوه ممنوع روسیه برای ایران

عراق در صف خرید اس ۴۰۰؛ میوه ممنوع روسیه برای ایران
رضا تقی زاده (تحلیل‌گر سیاسی و مسائل ایران)
پس از انتشار گزارش‌های جسته و گریخته چند ماه اخیر پیرامون امکان خرید سامانه دفاع موشکی پیشرفته موسوم به اس ۴۰۰ توسط عراق، موضوع انجام معامله، علیرغم مخالفت‌های آمریکا و اسرائیل، همزمان با برگزاری جلسات مجمع عمومی سازمان ملل، شکل جدی‌تری گرفت در حالی که پوتین از پذیرفتن درخواست ایران برای دریافت این سامانه موشکی خودداری کرده است.

طی چند ماه گذشته نیروهای حشد الشعبی عراق که مرتبط با جمهوری اسلامی معرفی می‌شوند، مورد حملات هوایی منتسب به اسرائیل قرار گرفته‌اند و اسرائیل حملات انجام‌شده را «بازدارنده» خوانده و انجام آن را تلویحاً پذیرفته است.

ایران در سال ۲۰۰۷ سامانه دفاع موشکی با قابلیت‌های محدود موسوم به ام تور ۱ را با هزینه‌ای نزدیک به یک میلیارد دلار از روسیه خریداری کرد و قصد خریداری سیستم کمی پیشرفته‌تر موسوم به اس ۳۰۰ از کشور فقر زده بلاروس را داشت که موضوع به دلیل مداخله روسیه منتفی شد.

سال بعد ایران درخواست مشابه‌ای به روسیه داد که اندری نسترینکو، سخنگوی وقت وزارت خارجه روسیه، در آن تاریخ صریحاً تأکید کرد: «مسکو قصد فروش چنین سلاح‌هایی را به کشورهای واقع در مناطق بی‌ثبات ندارد و چنین اقدامی نه با منافع سیاسی روسیه سازگار است و نا با هدف حفظ ثبات در مناطق یاد شده».

ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، در فاصله دو ماه به اجرایی شدن توافق اتمی (برجام) ظاهراً با دریافت چراغ سبز دولت اوباما که طرف اصلی مذاکرات اتمی با ایران بود، منع فروش سامانه اس ۳۰۰ را لغو کرد.

سامانه اس ۴۰۰ که از سال ۲۰۰۷ و زمان تحویل سامانه قدیمی ام تور ۱ به ایران، در روسیه به خدمت گرفته شده، سیستم پیشرفته ضدموشکی (و هواپیماهای نظامی) است و بنا بر اظهار منابع روسی قادر است هدف‌هایی، از جمله موشک‌های کروز، را در فاصله ۴۰۰ کیلومتر و در ارتفاع تا ۳۵ کیلومتر هدف قرار دهد.

تحویل سامانه دفاع موشکی اس ۴۰۰ به ایران می‌تواند موازنه قوا در منطقه غرب آسیا، خلیج فارس و بخش عربی-اسرائیلی خاورمیانه را مغشوش کند، در حالی که به کار گرفتن آن در ترکیه یا عراق تأثیر نسبتاً کمتری بر موازنه کنونی خواهد داشت.

سامانه دفاع موشکی عراق مستقیماً علیه آمریکا به کار گرفته نمی‌شود و ترکیه نیز به عنوان عضو پیمان اتلانتیک شمالی (ناتو) در تقابل با غرب نیست، حال آنکه جمهوری اسلامی ضمن خصومت اعلام‌شده با آمریکا و اسرائیل، با عربستان، امارات و بحرین نیز دارای مناسبات خصمانه است و در صورت بالا گرفتن تنش از تمامی ظرفیت‌های نظامی در اختیار خود علیه مجموعه کشورهای یاد شده استفاده خواهد کرد.

سامانه‌های دفاع ضدموشکی اگرچه برای مقابله با موشک و یا هواپیماهای مهاجم در حال پرواز طراحی‌شده، قادر است هدف‌هایی ثابت در سطح زمین یا دریا را نیز مورد اصابت قرار دهند.

از این لحاظ سامانه موشکی اس ۴۰۰ در صورت تحویل به ایران می‌تواند به عنوان سلاح تهاجمی نیز علیه کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس مورد استفاده قرار گیرد.

خودداری روسیه از تحویل سامانه پیشرفته دفاع موشکی موسوم به اس ۴۰۰ به ایران که به دلیل رفع مانع فروش موشک‌های اس ۳۰۰ در تعارض با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت نیز قرار ندارد، تنها به دلیل ملاحظات امنیت منطقه‌ای روسیه و رعایت انتظارات آمریکا، اسرائیل و عربستان سعودی است.

در حقیقت حمایت روسیه از مواضع ایران در جامعه جهانی و همکاری‌های نظامی آن کشور با جمهوری اسلامی تنها در چارچوب رعایت اولویت‌های سیاست خارجی کرملین صورت می‌گیرد و دارای حدود مشخص است.

حمایت روسیه از کلیه قطعنامه‌های تنبیهی و توبیخی شورای امنیت علیه ایران که از سال ۲۰۰۶ تا سال ۲۰۱۲ در رابطه با برنامه‌های اتمی مشکوک به داشتن ابعاد نظامی جمهوری اسلامی به تصویب رسیده نماد غیرقابل انکار سیاست «همکاری‌های مشروط و حمایت محدود» مسکو در رابطه با تهران است.

تهران در نتیجه از دست رفتن زمینه ادامه روابط متعارفی با اروپا و تشدید خصومت با آمریکا و همچنین تحریک تهدیدهای منطقه‌ای علیه خود، بیش از پیش در دامان روسیه قرار گرفته و این وابستگی در موارد مشخص حتی به قیمت مصالحه تمامیت حدود ملی و استقلال رأی کشور تمام شده است.

تن دادن به قبول کنوانسیون حقوقی تازه دریای خزر، زیر فشار رهبران کرملین، که در ایران واکنش‌های اعتراضی متعددی حتی از سوی نمایندگان مجلس اسلامی را برانگیخت و پوتین رئیس‌جمهور روسیه بعد از تصویب در دوما (پارلمان روسیه) آن را روز سه‌شنبه اول اکتبر امضا کرد، واگذاری تسهیلات پروازی به بمب‌افکن‌های روسی در پایگاه نظامی همدان، تن دادن به اجازه پرواز موشک‌های روسی از فراز آسمان ایران به مقصد سوریه و قبول پذیرایی از کشتی‌های جنگی روسیه در بندر چابهار پس از اتمام مانور دریایی مشترک که قرار است طی چند هفته آینده در جنوب برگزار شود و همچنین پذیرایی از کشتی‌های جنگی روسیه در بندر بوشهر در پوشش «همکاری‌های فنی و آموزشی» بعد از اتمام رزمایش و ارائه خدمات هوایی به نیروی هوایی روسیه در پایگاه شکاری بوشهر به منظور تثبیت حضور همسایه شمالی در آب‌های خلیج فارس (مشابه با آنچه در همدان صورت گرفت)، نمونه‌های اعلام‌شده از امتیازهای متعددی است که جمهوری اسلامی در نتیجه انزوای سیاسی و مورد تهدید قرار داشتن به روسیه واگذار کرده در حالی که روسیه حتی در حد مشتری متعارفی نیز تهران را در کنار خریداران دیگر، مانند ترکیه یا عراق قرار نمی‌دهد.