قطع اینترنت در ایران؛ طرح ۱۹ هزار میلیارد تومانی «اینترنت ملی» چیست؟

قطع اینترنت در ایران؛ طرح ۱۹ هزار میلیارد تومانی «اینترنت ملی» چیست؟
:در پی بروز ناآرامی‌های خیابانی در اعتراض به افزایش قیمت بنزین و وضعیت اقتصادی در ایران، مقامات جمهوری اسلامی دسترسی داخل کشور را به شبکه جهانی اینترنت قطع کرده‌اند و اینترنت به شکل محلی و به اصطلاح «ملی» درآمده است.

مطابق گزارش نهاد بین‌المللی نت بلاکس، که وظیفه نظارت بر شبکه جهانی اینترنت را بر عهده دارد، در چهل ساعت اخیر دسترسی ۹۵ درصد ایرانیان به اینترنت جهانی مسدود شده است.

اما «اینترنت ملی» از کجا آمده است و به چه معناست؟

به شکل خلاصه اینترنت ملی بدین معنی است که وبسایت مراکز داده و خدمات داخلی همچون بانک‌ها، موسسات مالی و نهادهای دولتی بر روی سرورهای داخل کشور قرار بگیرند به نحوی که بدون نیاز به اینترنت جهانی و سرورهای خارج از کشور بتوانند به کار خود ادامه دهند.

ایده اولیه اینترنت ملی، که پیشتر با نام اینترنت حلال نیز شناخته می‌شد و اکنون شبکه ملی اطلاعات نیز نام گرفته است، در سال ۱۳۸۴ مطرح شد. الگوی این طرح مطابق اظهارات حجت الاسلام سعید رضا عاملی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در اردیبهشت امسال «نظام چین» بوده است و تا سال ۹۸ حدود ۱۹ هزار میلیارد تومان هزینه آن شده است. دولت ۱۲ هزار میلیارد تومان و بخش خصوصی ۷ هزار میلیارد تومان در آن سرمایه‌گذاری کرده‌اند.

هدف از این طرح، دستکم مطابق آنچه در ابتدا ادعا می‌شد، این بود که برای بالا بردن امنیت سایبری؛ داده‌های حساس کشور بر روی زیرساخت داخلی قرار گیرند. این امر به حکومت ایران اجازه می‌داد ترافیک اینترنت را به دست گیرد، بر ورود و خروج اطلاعات از کشور نظارت کند و از مراکز داده داخلی حفاظت کند.
با این حال منتقدان اعتقاد داشتند این طرح در اصل تلاشی است برای ساخت یک شبکه جایگزین برای زمانی که حکومت برای مقابله با اعتراضات خیابانی بتواند ارتباط معترضان با یکدیگر و همچنین ارتباط آنان با دنیای بیرون را قطع کند. به عبارت دیگر این پروژه مقامات حکومتی را قادر می‌سازد تا دسترسی عموم به جهان خارج را قطع کنند، بدون اینکه سرویس‌های مورد احتیاج زندگی روزمره مردم نظیر بانک‌ها یا دیگر سرویس‌های داخلی تحت تاثیر قرار بگیرند.

مقامات امنیتی و سیاسی ایران پیشتر به دفعات نسبت به تهدیدات امنیتی استفاده از اینترنت هشدار داده بودند. معاون فنی وزارت اطلاعات در سال ۹۰ گقته بود «شبکه اینترنت ابزار جاسوسی نیست، بلکه خود تهدید و جاسوس است». علی مطهری، رئیس وقت کمیته مخابرات مجلس ایران، نیز با انتقاد از ناکارآمد بودن روش‌هایی چون فیلترینگ و محدود کردن سرعت اینترنت در «مدیریت فضای مجازی» تنها راه حل برای کنترل کامل اینترنت را راه اندازی شبکه ملی اطلاعات دانسته بود.

با اجرایی شدن تصمیم به راه اندازی شبکه اینترنت ملی، مقامات ایران تلاش کردند همزمان با توسعه این طرح وبسایت‌های عمده مورد استفاده ایرانیان را با نسخه‌هایی داخلی جایگزین کنند. برای مثال وبسایت اپارات به عنوان جانشینی برای وبسایت یوتیوب معرفی شد و سرمایه‌گذاری سنگینی برای راه اندازی «موتور جستجوی ملی» به عنوان جانشین گوگل اختصاص یافت. همچنین در حوزه شبکه‌های اجتماعی پیام رسان‌هایی همچون «بله» و «سروش» کمک‌هایی میلیاردی و دولتی دریافت کردند تا شهروندان ایرانی را که کاربر پیام‌رسان‌های خارجی نظیر تلگرام بودند به خود جلب کنند.
در دو سال گذشته اینترنت کشور در مقاطعی با اختلال شدید مواجه شد و به نظر می‌رسید اعتراضات سال ۸۸، دی ۹۶ و مرداد ۹۷ حکومت ایران را در راه اندازی هرچه سریع‌تر این شبکه مصمم‌تر کرده است. به خصوص آنکه پیشتر حسن روحانی، رئیس جمهور ایران، شبکه ملی اطلاعات را «مولفه استقلال» کشور خوانده و علی خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی نیز ضمن درخواست تسریع راه‌اندازی شبکه اینترنت ملی، آن را امری خوانده بود که باید اولویت دولت یازدهم قلمداد شود.

هرچند مقامات جمهوری اسلامی در مقاطع قبلی ریشه این اختلالها را خارج از مرزها، نظیر برخورد لنگر کشتی با کابل اینترنت در دریا، عنوان میکردند؛ با این حال سرانجام جواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات در مصاحبه‌ای با خبرگزاری رسمی ایران، ایرنا، اعلام کرد بروز این دست اختلال‌ها عمدی و در نتیجه برگزاری «مانورهای قطعی اینترنت» از سوی نهادهای حاکمیتی بوده است.

در حالی که قطعی اینترنت در ایران وارد سومین روز خود شده است، بسیاری از وبسایت‌های مجاز و داخلی از دسترس خارج شده اند و کسب و کارهای متعددی به حالت نیمه فلج درآمده‌اند.

امری که نشان میدهد طرح اینترنت ملی هنوز به طور کامل نتوانسته است تمامی زمینه‌های مورد نیاز را پوشش دهد و از همین رو، دست‌کم برای مقطع زمانی فعلی، بازگشت شبکه جهانی اینترنت در روزهای آتی اجتنابناپذیر خواهد بود.