معنی عملیاتی شعار «پایان حضور آمریکا در منطقه» چیست؟

معنی عملیاتی شعار «پایان حضور آمریکا در منطقه» چیست؟
بی بی سی ، حسین باستانی
به دنبال حمله موشکی ایران به دو پایگاه آمریکایی ها در عراق، آیت الله خامنه ای با توصیف این عملیات به عنوان یک “سیلی” گفت: “آنچه در مقام مقابله مهم است، کارهای نظامی به این شکل کفایت آن را نمی‌کند. آنچه مهم است بایستی حضور فسادبرانگیز آمریکا در این منطقه تمام شود… به پایان برسد.”

فارغ از نتایج مشخص حمله موشکی اخیر، که در این ساعت برای قضاوت در مورد آن اطلاعات کافی در دسترس نیست، به نظر می‌رسد فهم بهتر شعار “پایان حضور آمریکا در منطقه”، نیازمند یادآوری واقعیاتی مشخص باشد: نخست آنکه نیروهای آمریکا در کدام کشورهای منطقه هستند، و دوم اینکه تهران، تا چه حد در موقعیت تاثیرگذاری بر حضور آنها قرار دارد.

بیشتر پایگاه های نظامی ایالات متحده در منطقه در کشورهای عربی واقع شده اند. نیروهای آمریکا، البته در افغانستان و ترکیه هم حضور دارند، اما در مورد ترکیه، از اساس قابل تصور نیست که تهران، حتی قصد انجام عملیات نظامی یا شلیک موشک به خاک آن کشور را داشته باشد.

در مورد افغانستان هم، باید توجه داشت که شبه نظامیان وابسته به ایران چون “فاطمیون”، در داخل کشورِ خود فعالیت نظامی ندارند تا به عنوان ابزار فشار بر آمریکایی مورد استفاده قرار بگیرند. همچنین، آمریکایی ها از قبل در حال مذاکره با طالبان برای خروج بوده اند و انگیزه این گروه برای به ثمر رساندن چنین فرایندی، به مراتب بیشتر از آن است که نیاز به دخالت ایران داشته باشند.

اما در حیطه کشورهای عربی، تنها کشورِ میزبان نیروهای آمریکایی که با ایران مرز خاکی دارد، عراق است که دیشب هدف حمله موشکی قرار گرفت. به علاوه، کشورهای کویت، امارات، بحرین، قطر، عربستان و (اندکی هم) عمان میزبان نیروهای آمریکایی هستند، ولی با ایران مرز آبی دارند.

در میان همسایگان آبی، روابط عربستان، امارات و بحرین، با ایران خصمانه است و می شود حدس زد که در تهران، طرح هایی برای حمله به پایگاه آمریکایی ها در خاک آنها وجود داشته باشد (گذشته از آنکه چنین طرح هایی عملیاتی بشوند یا خیر).

سه کشور دیگر یعنی قطر، کویت و عمان، دارای روابط نسبتا بهتری با تهران هستند، ولی می توان تصور کرد که در ارتباط با آنها نیز، طرح های مشابهی وجود داشته باشد (باز گذشته از آنکه در عمل اقدامی صورت بگیرد یا نه). به ویژه قطر که گفته شده پهپاد آمریکاییِ مهاجم به قاسم سلیمانی از پایگاه آمریکا در خاک آن به پرواز درآمده، و کویت که به خاک اصلی ایران نزدیک است و با جنوب عراق، پایگاه اصلی شیعیان متحد تهران، مرز مشترک دارد (ساعاتی خبرگزاری کویت توییت کرد آمریکا قصد خروج نیروهایش از آن کشور را دارد، ولی مسئولان کویتی خبر دادند که حساب توییتر این خبرگزاری هک شده و چنین خبری ساختگی است).

احتمالِ اینکه زمانی پایگاه های آمریکا در کشورهای حوزه خلیج فارس هدف حملاتی موشکی ایران یا عملیات متحدان جمهوری اسلامی قرار بگیرند، البته منتفی نیست. ولی حتی درصورت وقوع این حملات، حجم و استمرار آنها نمی تواند در حدی باشد که به “خروج” ایالات متحده منجر شود.

حتی اگر مسئولانی در تهران معتقد باشند که ممکن است چنین حملاتی بر حضور نیروهای آمریکایی در یکی از این کشورها تاثیرگذار باشند، این تصور با شعار “پایان حضور آمریکا در منطقه” (یعنی در مجموعه کشورهای میزبان) تفاوت زیادی دارد: در این کشورها، خاندان هایی حاکمند که به به دلایل گوناگون خود را نیازمند حضور آمریکایی ها می دانند و مجالس قانونگذاری نیز، یا وجود ندارند و یا ناتوان از تغییر سیاست های راهبردی حکومت هستند.

در نهایت، از میان کشورهای همسایه، تنها جایی که جمهوری اسلامی ایران می تواند به تاثیرگذاری واقعی خود امیدوار باشد، همان عراق است. در آن کشور، تهران با همکاری متحدان خود در پارلمان، احزاب سیاسی و گروه های شبه نظامی، امکان وارد آوردن فشار برای پایان حضور آمریکایی ها را دارد و درخواستِ (هرچند غیرالزام آورِ) مجلس برای خروج نیروهای خارجی از خاک عراق، قدم اول در این مسیر محسوب می شود.

آیا ترکیبی از مصوبه مجلس، تهدید موشکی و فشارهای گروه های متحد تهران، خواهد توانست در نهایت باعث خروج نیروهای نظامی ایالات متحده از عراق شود؟ با اطمینان نمی توان به این سوال پاسخ داد. ولی حتی اگر در کوتاه مدت تعیین تکلیفی در این مورد صورت نگیرد، پی‌گیری خروج نیروهای آمریکایی از عراق، کماکان گزینه عملیاتی اصلی تهران در فضای بعد از کشته شدن قاسم سلیمانی خواهد بود.

در این فضا، طبیعتا قابل انتظار است که در داخل ایران، شعار پایان حضور آمریکا در “منطقه”، پیگیری و ترویج شود. اما ترجمه عملیاتی این شعار بر روی زمین، مشخصا به معنی فشار آوردن برای پایان حضور نیروهای نظامی آمریکا در کشور عراق خواهد بود. فارغ از آنکه در عمل، چه اتفاقی بیفتد.