پرونده های طلاق یکی از شایع ترین دعاوی جامعه مهاجر است؛ آنجا که دشواری های مهاجرت به همراه تغییر موقعیت اجتماعی-اقتصادی سابق زوجین آنها را در شرایط جدیدی قرار می دهد که ادامه “قرارداد طولانی مدت ازدواج” را بی معنا می سازد و ناگزیر آنها را راهی دادگاه می کند. اما مسئله اینجاست که این طلاق خارجی پایان راه نیست. بگذارید با دو نمونه واقعی از مراجعین سالهای اخیر آغاز کنیم.
آقای “الف” با دادن نصف اموال خود همسر خود را در دادگاه خارجی طلاق داده است. مدتی بعد پدر آقای الف فوت می کند و ارثیه قابل توجهی برای او در ایران باقی می گذارد. هنگامی که برای گرفتن سهم ارث خود به ایران مراجعه می کند متوجه می شود تمام ارثیه او در مقابل مهریه همسر سابق توقیف شده است.
خانم “ب” هم بعد از پروسه طولانی و صرف هزینه موفق به گرفتن طلاق از دادگاه کانادا شده است و برای دیدار خانواده به ایران مراجعت کرده است اما در بازگشت متوجه می شود به درخواست همسر ممنوع الخروج است و امکان برگشت ندارد.
هر دوی این اشخاص برای رفع توقیف اموال و رفع ممنوع الخروجی به دادگاه ایران مراجعه می کنند و رای طلاق خارجی خود را ارائه می دهند اما هر دو با یک پاسخ مواجه می شوند: طلاق خارجی به خودی خود ارزشی برای دادگاه ایران ندارند و آنها هنوز زن و شوهر شناخته می شوند.
علت چیست؟
طبق قوانین ایران، قوانین داخلی (خصوصا قوانین مربوط به احوال شخصیه مثل ازدواج طلاق، ارث و…) برهمه ایرانیان در هر جای دنیا حاکم است و قانون ما آرای دادگاه های خارجی را در این موارد به رسمیت نمی شناسد. از طرف دیگر طلاق در قانون ما از دو بخش تشریفات حقوقی و تشریفات شرعی تشکیل شده است؛ تشریفات قانونی یعنی ابتدا گرفتن اجازه طلاق از دادگاه خانواده ایران (مثل اخذ گواهی عدم امکان سازش) و در مرحله دوم تشریفات شرعی (همانند اجرای صیغه شرعی طلاق در حضور دو شاهد و …). نکته مهم آنکه اگر یکی از این دو به درستی انجام نشده باشد این طلاق بی اعتبار خواهد بود. اینگونه است که آراء دادگاه خارجی، به خودی خود در دادگاه ایران لازم الاجرا نیست.
راه حل:
با وجود مطالب بالا ماده 15 قانون حمایت خانواده ایران با طی شرایطی امکان تنفیذ طلاق خارجی را ممکن ساخته است. بدین صورت که موضوع از طریق کنسولگری های ایران به دادگاه خانواده ارجاع شده در صورت اینکه توافق یا رای شما برای طلاق منطبق با قوانین ایران شناخته شود دادگاه ایران هم رای به اجازه طلاق شما صادر می کند و سپس مراتب توسط کنسولگری در اسناد شناسایی شما ثبت می شود.
نکته مهم این که برای تایید طلاق خارجی در دادگاه ایران باید بین سه وضعیت تفکیک قائل شویم:
طلاق توافقی: یعنی زن و شوهر بر همه شرایط مالی و حضانت فرزندان و غیره توافق داشته باشند که معمولا این نوع طلاق ،اگر ابهامی در خصوص شرایط مهریه و غیره نداشته باشد، در دادگاه خانواده ایران تایید خواهد شد.
طلاق از طرف مرد: این طلاق هم بنا به تبصره زیر ماده 15 قانون خانواده معمولا قابل تایید است چرا که بنا به قانون مدنی ما حق طلاق با مرد است. نکته ای که باقی می ماند این است که در این مورد اگر حقوق مالی زن به طور کامل و طبق قوانین داخلی ایران پرداخت نشده باشد، به زن این حق را می دهد که به دادگاه ایران مراجعه کند و در صورتی که دادگاه ایران احراز کند حقوق مالی زن مطابق قانون ایران پرداخت نشده است اجازه توقیف اموال و حتی ممنوع الخروج کردن مرد را به او می دهد.
طلاق به درخواست زن: در این صورت دادگاه باید احراز کند شرایطی که زن بنا به آن درخواست طلاق کرده است، با شرایط قانونی ایران منطبق است یا خیر. معمولا دادگاه باید احراز کند دشواری ادامه زندگی مشترک برای زن در حدی بوده است که قابل تحمل نبوده و به اصطلاح در “عسر و حرج” شدید به سر می برده است و زن برای این دشواری غیر قابل تحمل دلیل قابل قبول داشته باشد.
بنابراین توصیه می شود در کنار هر نوع توافق یا تصمیم برای طلاق در خارج از کشور شرایط حقوقی طلاق در ایران هم مورد بررسی قرار گرفته و هرگونه توافق بر طلاق با در نظر گرفتن حقوق داخلی ایران، با مشاورت متخصین امر در این زمینه، در قرارداد لحاظ شود.
شهرام بهمدی
وکیل دادگستری کانادا
تلفن: 8886238568
عادل زارعی
وکیل پایه یک دادگستری ایران
